Involutie als verklaring populariteit FIRE-beweging
Enige tijd geleden kreeg ik de Volkskrant van iemand, er stond een artikel in dat ik écht moest lezen, werd mij verteld. “Misschien iets voor op de website.” Ik bedankte vriendelijk, las de krantenkop en legde de krant in eerste instantie op de “to-do-stapel”. Ik had urgentere zaken te doen dan me te verdiepen in de sores van mensen aan de andere kant van de wereld. Op een verloren ogenblik zag ik de krant weer liggen en dacht ik: laat ik het even lezen, dan kan dat ook weer weg. Opgeruimd staat netjes.
De gigantische stress onder de Chinese jeugd heeft nu een naam: involutie.
In China is een omgekeerde revolutie aan de gang. Een wedloop waarbij vooral jongeren steeds slimmer, steeds flexibeler en steeds ambitieuzer moeten zijn, maar zonder daarvoor te worden beloond. Involutie is het gaan heten en de Chinese jeugd heeft er schoon genoeg van.
“Toen Wang Yun onlangs stage liep bij een van China’s grootste internetbedrijven, deed ze een pijnlijke ontdekking. Hoewel de werkuren flexibel waren, durfde niemand er voor tien uur ’s avonds het kantoor te verlaten, voor het afdelingshoofd vertrokken was. Ook al waren ze klaar met hun werk, toch bleef iedereen zitten, veinzend het druk te hebben. Iedereen vond het vreselijk, maar toch deden ze allemaal mee.”
Involutie: je ziet het overal om je heen
Interessant, dacht ik. Heel herkenbaar. Snel verder lezen: “Het was alsof zich een onzichtbare cultuur had ontwikkeld”, zegt Wang Yun, die promoveert in internationale studies. “Ik zat de hele tijd te denken: waarom zit ik hier mijn tijd te verspillen? Ik ben klaar met mijn werk, waarom ga ik niet naar huis? Maar omdat mijn collega’s bleven, durfde ik zelf ook niet te vertrekken. We moesten niet blijven, maar iedereen deed het. En omdat iedereen het deed, werd het een plicht.”
iedereen werkt alsmaar harder, maar niemand wordt er beter van
“Wang Yun begreep haar eigen gedrag niet goed – waarom deed ze mee met die onzin? – tot ze op Chinese sociale media een nieuw woord leerde kennen: involutie. Internetters beschreven het als een doorgeslagen competitie: iedereen werkt alsmaar harder, maar niemand wordt er beter van. Volgens veel onlinecommentaren was het woord bij uitstek van toepassing op de Chinese maatschappij. Ook Wang Yun herkende zich erin. “Ik was behoorlijk geïnvolueerd.””
Ongezonde wedloop
Involutie, van oorsprong een wetenschappelijke term, is door Chinese jongeren omarmd en sindsdien een veelbesproken onderwerp. Het woord heeft een andere betekenis gekregen, Chinese jongeren zien het als een eindeloze, alsmaar toenemende concurrentiestrijd, zonder beloning. “Ze weten dat ze extra druk creëren voor anderen en zichzelf, maar ze kunnen niet stoppen. Het is een wedloop waaruit je niet kunt ontsnappen.”
Het is een wedloop waaruit je niet kunt ontsnappen.
Iets met een ratrace?
Veel hoogopgeleide Chinezen moesten als kind alsmaar meer bijlessen volgen om op een goede universiteit te komen. Eenmaal op de universiteit moeten ze alsmaar hogere cijfers en meer diploma’s halen, om een goede (betere) baan te vinden. En op hun werk moeten ze alsmaar meer uren presteren om productiever te zijn dan collega’s of een hogere omzet te draaien. Zo maak je sneller promotie. Maar omdat iedereen meedoet aan dat opbod, leidt dat alleen maar tot inflatie: iedereen moet alsmaar harder werken voor hetzelfde resultaat (relatief gezien, dus vergeleken met anderen).
Ratrace
In mijn eerste artikel op dit blog schreef ik hier al over, in de FIRE-beweging staat dit bekend als de ‘ratrace’. Veel mensen maken keuzes in het dagelijks leven die gebaseerd zijn op verkeerde beweegredenen. Althans, zij denken dat bepaalde keuzes ten onrechte leiden tot het gewenste resultaat. Welke keuze leidt tot de grootste toename aan mijn geluk? Dat is een vraag die we ons onbewust telkens stellen.
Waarom gaan wij op jonge leeftijd naar school? Om al snel veel dingen te leren en ons voor te bereiden op een vervolgopleiding. Waarom een vervolgopleiding? Om meer te leren, ons te onderscheiden van anderen en een goede (betere) baan te krijgen. Waarom willen we meer leren, ons onderscheiden van anderen en een goede/betere baan krijgen? Om meer geld te verdienen. Waarom willen we meer geld verdienen? Omdat we ervan overtuigd zijn dat geld (direct of indirect) gelukkig(er) maakt. Terwijl het eigenlijke streven is: tijd. Tijd om de dingen te doen die we het liefst willen doen in de beperkte tijd die ons gegeven is.
Concurrentie en relativiteit
Valt het je op dat er veel woorden worden gebruikt die telkens een relatieve verhouding beschrijven? Meer, beter, hoger, productiever, sneller, harder… Tegenwoordig lijkt de norm te zijn het streven om ‘beter’ te presteren dan onze peer group én dat ook duidelijk kenbaar te maken. Want wat heb je er anders aan? Grote(re) en du(u)r(der)e auto’s zijn hier natuurlijk het schoolvoorbeeld van, maar dit principe uit zich op nog veel meer (minder opzichtige) manieren. Je hoeft maar tien seconden op LinkedIn te kijken en je wordt overspoeld met berichten uit je netwerk die hieraan te koppelen zijn.
Trotse selfies met diploma’s die vaak dezelfde dag nog behaald zijn. Om vervolgens bij het solliciteren erachter te komen dat als je geen praeses van je studie- of studentenvereniging bent geweest en dat prominent op je cv hebt vermeldt, je met 1-0 achterstaat ten opzichte van de andere sollicitanten. Je bent immers niet de enige met dat diploma. Heb je een tijdje in het buitenland gewoond of gestudeerd? Of heb je een opleiding cum laude afgerond? Ben je geselecteerd voor een masterclass van een populair bedrijf? Vergeet dat niet op je cv te vermelden, zo val je (nog) op. En heb je de baan gekregen? Verdiep je dan alvast in (prestigieuzere) vervolgopleidingen en vergeet alles niet dit op je LinkedIn-profiel te etaleren (met diploma-selfies)!
Verborgen oorzaken
Terug naar het krantenartikel en de impact die involutie op ons heeft: “Je zou kunnen zeggen: op zijn minst wordt de maatschappij er beter van, want al die jongeren doen veel vaardigheden en kennis op. Maar dat is niet noodzakelijk zo, zegt Xiang Biao. “Veel jongeren ervaren al die inspanningen als tijdverlies, want ze doen het niet uit interesse, maar onder dwang. En zelfs als ze iets leren, betalen ze een hoge prijs: ze moeten zo hard werken dat ze geen tijd hebben om vrienden te maken, om een boek te lezen of om te ontdekken wat ze graag doen.”
In China is het idee van succes heel uniform: een appartement op een A-locatie, een auto van het juiste merk en dan trouwen. Maar als 1,3 miljard mensen hetzelfde willen, dan leidt dat natuurlijk tot schaarste.
“Op Chinese sociale media wordt uitgebreid gediscussieerd over de oorzaken van involutie. Sommigen verwijzen naar de confucianistische traditie, die erg aanstuurt op conformisme. Xiang Biao ziet het veeleer als een erfenis van het socialisme, waarin iedereen gelijk was, gecombineerd met markthervormingen, die op alles in het leven een prijs hebben gezet. “Geld is ontzettend belangrijk geworden in China. Niets anders geeft je zekerheid. Dus doet iedereen mee in de wedloop.””
“Ook het politieke systeem speelt een rol, zegt Xiang Biao. “Als er in China meer open debat zou zijn over grote vraagstukken, zou er ook meer diversiteit in levensstijlen ontstaan. Maar dit systeem van concurrentie is mee opgezet door de overheid. Iedereen wordt verteerd door angst en druk, niemand heeft energie om na te denken. Dat verklaart deels waarom China zo stabiel is. Heel veel jongeren zijn uitgeput.””
Tragische gevolgen
“Wie de discussies op sociale media leest, ziet ook de tragische gevolgen van de involutie: een enorme verspilling van tijd, energie en talent. Volgens een onderzoek van Peking University is 30 procent van alle eerstejaarsstudenten niet geïnteresseerd in hun studie, wat tot een gebrek aan intrinsieke motivatie leidt. Hoewel betrouwbare cijfers schaars zijn, rapporteren veel onderzoekers dat het aantal depressies en angststoornissen in China aan het toenemen is.”
“Ook Wang Yun voelde haar levenslust wegsijpelen tijdens haar internetstage. “Ik werkte twaalf uur per dag, en als ik ’s avonds thuiskwam, wilde ik gewoon op bed liggen en nietsdoen. Ook in mijn vrije tijd voelde ik me neerslachtig, alsof ik niet meer geïnteresseerd was in mijn leven. Ik studeer binnenkort af en ik zou liever niet meer bij een internetbedrijf werken. Maar het is moeilijk om eraan te ontsnappen. Die bedrijven bieden nu eenmaal de beste salarissen.”
“Xiang Biao hoopt dat de onlinediscussies over involutie een bewustwording en mentaliteitswijziging op gang kunnen brengen. Hij pleit voor meer psychologische begeleiding en hervormingen in het onderwijs. “Het feit dat het debat over involutie zo populair is, toont dat mensen verandering willen”, zegt hij. “Het zal moeilijk zijn. Het is zo’n sterk cultureel en sociaal fenomeen, dat kun je niet met een paar nieuwe wetten veranderen. Maar hopelijk opent dit debat bij sommigen de ogen.”
“Ik heb een tijdje Engelse bijles gegeven, en ik stond ervan versteld hoe jong de leerlingen waren. Mijn jongste leerling ging nog niet eens naar de lagere school, maar hij kreeg privéles om een Engelse test af te nemen. Ik snapte het eerst niet, tot ik zag ik dat al zijn leeftijdgenootjes hetzelfde deden.”
Als de ene vijf uur bijles neemt, neemt de andere tien uur bijles en de volgende twintig uur. Die competitie bepaalt wie naar de beste universiteit zal mogen.
“Mijn ouders zijn breeddenkend en laten me vrij. Maar bij mijn vrienden is het anders. Hun ouders willen dat ze meteen geld verdienen: hoe meer, hoe beter. Ze moeten een huis kopen in Beijing, trouwen en kinderen krijgen. Ze doen alles om binnen te raken in een bedrijf met hoge salarissen en een goede reputatie. Maar als ze daar eenmaal werken, beseffen ze dat ze het vreselijk vinden. Veel van mijn vrienden klagen iedere dag dat ze geïnvolueerd zijn, maar ze kunnen er niet mee stoppen.”
“Ik heb zelf een redelijk ontspannen baan, maar de mensen rond me proberen me te involueren. Iedere dag krijg ik te horen: met jouw diploma zou je bij een groot internationaal bedrijf moeten werken, niet bij een klein Chinees bedrijf. Maar ik wil gewoon werk doen dat me interesseert. Nu er zo veel discussie is op internet, praat ik hier veel over met vrienden. Maar ik weet niet of het veel zal veranderen. Er is veel externe druk, het lijkt me een onoplosbaar probleem.”
“Chinese ouders zeggen graag: kijk, die kinderen zijn beter dan jou, waarom kun jij niet meer zo zijn? Chinese kinderen krijgen in hun opvoeding niet veel aanmoediging, maar vooral kritiek. Dat komt niet alleen van de ouders, maar ook van de leerkrachten. Op school ligt de nadruk op je punten, en is er altijd een sfeer van competitie. Dat heeft een grote invloed op jongeren. Ik merk zelf dat ik me voortdurend met mijn medestudenten vergelijk: als zij een masterdiploma hebben, moet ik dat ook.”
“Veel Chinese jongeren zijn best depressief. Ik denk dat die psychologische problemen serieus moeten worden genomen. Sommige mensen hebben het gevoel dat ze iedere dag hun tijd verspillen, en zijn daar ongelukkig over. Anderen zijn meer boeddha-achtig en laten het van zich afglijden. Maar zij geven vaak nergens meer om. Ze zijn als werkende machines: ze doen wat ze moeten doen, maar meer ook niet.”
“Ik denk dat het goed is dat we nu over involutie discussiëren. Het heeft mij alleszins aan het denken gezet. Veel mensen zijn erg beïnvloed door hun omgeving en hebben geen eigen mening. Ze volgen allerlei bijlessen en behalen allerlei certificaten omdat iedereen dat doet. Maar uiteindelijk gaat het erom wat je zelf wilt. Ik denk dat de discussies misschien enige verandering zullen brengen. Maar ik weet niet of het voldoende zal zijn om de trend te keren.”
Populariteit FIRE-beweging gevolg van involutie?
Wie zich heeft verdiept in de (veelal Engelstalige) FIRE-beweging is bekend met de kreet ‘how to escape the ratrace’. In mijn ogen is deze ratrace eigenlijk niets anders dan de wedloop die in dit artikel aan involutie wordt gekoppeld. Jongeren zijn op zoek naar een uitweg, een alternatieve levensweg die meer voldoening geeft. Meer tijd biedt om (ook de andere) dingen te doen die ze graag zouden willen doen. Financiële onafhankelijkheid, de mogelijkheid vervroegd met pensioen te kunnen gaan als ze dat zouden willen. Verklaart dat de internationaal in populariteit toenemende FIRE-beweging? Ik denk voor een belangrijk deel wel.
Het hele artikel van Leen Vervaeke lezen in de Volkskrant? Check de FIRE-knipselkrant voor de directe link of beluister het artikel op Blendle.
